DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

T O M   R O O D U I J N

12 oktober 1998

De typemachine

Het is dit jaar exact 131 jaar geleden dat de typemachine werd uitgevonden door Christopher Sholes en op de kop af 124 jaar gelden dat het apparaat in productie werd genomen door de wapensmit Philo Remington. Niet alleen door zijn mechaniek van hamer en cylinder is de oorsprong van de typemachine verklaarbaar, ook overdrachtelijk is er een verband, althans voor wie ooit een bevlogen scribent op een oude Remington een aanklacht heeft zien hameren.

Het geluid van een redactielokaal met tientallen ratelende typemachines bestaat niet meer, zomin als het gelaagde kopijpapier met onderaan de strenge instructies: ,,Schrijfmachine instellen op 60 aanslagen per regel. Typen op dubbele regelafstand. Elk vel afsluiten met een alinea. Einde van het artikel aangeven met: EINDE KOPIJ.'' In nog geen twintig jaar tijd is de eens zo dominante typemachine volledig uit de tekstverwerkende wereld verdwenen. Dat betekent dat de typemachine zoals die bij Remington in 1874 werd afgeleverd ruim honderd jaar is geworden. Als je de eerste pc's uit de zeventiger jaren vergelijkt met die van nu, besef je pas goed hoe zelfs in eenvoudige tekstverwerking de technologische vernieuwingen elkaar in ongekend hoog tempo opvolgden. Nu kennen al weinigen meer de commando's van de eerste MS-DOS-machine, maar wie krijgt honderd jaar na dato die floppy's nog aan de praat?

Voor het apparaat dat twintig jaar geleden nog tot de vaste inventaris van elk kantoor ter wereld behoorde, waarop een gehele, beursgenoteerde bedrijfstak van fabrikanten, leveranciers en onderhoudsmonteurs was gebaseerd, is nu in geen velden of wegen zelfs maar een reparateur te vinden. Terwijl er nog altijd mensen zijn die de automatisering volledig aan zich voorbij hebben laten gaan, en nog altijd zweren bij de aloude Remington. Ik ken er zo een, bepaald niet een kluizenaar of ontoerekeningsvatbare man. Na een dagelijks gebruik van tientallen jaren begaven een paar hamertjes het; hij ging naar de winkel waar de machine was gekocht en trof daar een verkoper van computers aan die dacht met een gek van doen te hebben. Toen vroeg hij mij of ik misschien via Internet eens kon zoeken naar een schrijfmachine-reparateur. Het bij de Nederlandse Scoot (www.scoot.nl) intikken van het woord typemachine leverde weliswaar winkeliers op in 'kantoormachines', maar die hadden met het handgestuurde mechaniek niets meer te maken.

De 'zoekmachine' van Alta Vista kan tegenwoordig ook met volledige vragen worden geconfronteerd, zoals: ,,Where can I get a astrological birthchart?'', of: ,,Where can I learn about the tv show Millennium?'' Dat levert verwijzingen naar gespecialiseerde en algemeen-informatieve sites op. Maar op de vraag waar een typemachine-reparateur te vinden was, verscheen alleen een oude foto, zo te zien uit India of daaromtrent (http://www.interlog.com/~chrome/gallery/x2/typewriter.html), van zo'n vakman die het apparaat eerst geheel uit elkaar haalt en alle onderdeeltjes schoonmaakt om hem weer als nieuw te laten lopen.

En ik kreeg ook dat verhaaltje uit de encyclopedie. Want de typemachine is geschiedenis geworden.