DE DRAAD
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en
schrijf Marie-José Klaver (klaver@nrc.nl)
JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
M A R I E - J O S É K L A V E R
28 augustus 1998
Cryptovrijheid onder vuur
Internet heeft het gebruik van cryptografie gedemocratiseerd. Tot begin jaren negentig was encryptie grotendeels voorbehouden aan militaire en overheidsorganisaties. In 1991 bracht Phil Zimmermann het versleutelingsprogramma Pretty Good Privacy (PGP) via nieuwsgroepen in omloop. Dit gratis programma stelde iedere computerbezitter in staat elektronische post en andere documenten te beveiligen. Direct na het vrijgeven van het programma begon de Amerikaanse justitie een strafrechtelijk onderzoek tegen Zimmermann omdat hij het verbod op het uitvoeren van encryptieprogramma's had overtreden. Dit onderzoek duurde tot 1996, toen het zonder opgaaf van reden werd stil gelegd.
PGP is nu het meest bekende en meest gebruikte (gratis) encryptieprogramma. Behalve PGP zijn er honderden andere softwareproducten waarmee computergebruikers hun e-mail en andere vertrouwelijke gegevens kunnen beschermen. Ook veel bedrijven maken gebruik van encryptie om zich te beschermen tegen aanvallen van hackers of nieuwsgierige concurrenten. Ook mensenrechtenorganisaties en -activisten maken gebruik van encryptie om ongestoord te kunnen communiceren. Volgens een onderzoek van de Amerikaanse overheid vindt in ongeveer 90 landen illegaal aftappen door de overheid en particliere organisaties plaats. In landen als Honduras en Paraguay assisteren telecommaatschappijen de geheime dienst bij het afluisteren van burgers.
Het is niet ondenkbaar dat er de komende jaren een einde wordt gemaakt aan de huidige vrijheid om communicatie en data te beveiligen.
In Nederland is het met name de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) die encryptie wil beperken. In 1994 lekte er een voorontwerp voor een wet uit die het gebruik en de export van sterke encryptie verbood. Er ontstond zoveel commotie dat de wet werd ingetrokken. De BVD probeert het onderwerp nu weer op de agenda te krijgen. Versleuteling is een belangrijk onderwerp in het onlangs verschenen jaarverslag van de dienst.
,,De interceptie van telecommunicatie -in combinatie met andere bij de wet toegestane inlichtingenmiddelen- blijft een belangrijk inlichtingen-middel. De BVD leverde een bijdrage aan de beleidsontwikkeling om het gebruik van dit middel ook in de toekomst mogelijk te blijven maken. De verdergaande liberalisering van de Europese markt en de snel veranderende technologie maken dat een achterstand dreigt te ontstaan bij het voorzien in de inlichtingenbehoefte van de betrokken overheidsdiensten. In het voorstel voor de nieuwe Telecommunicatiewet is voorzien dat nieuwe systemen en diensten structureel aftapbaar moeten worden gemaakt. Dit wetsvoorstel is in maart 1998 door de Tweede Kamer aanvaard. Ter beveiliging van elektronisch berichtenverkeer wordt steeds meer gebruik gemaakt van cryptografie. In het voorstel voor een nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten is de verplichting opgenomen om mee te werken aan het decrypteren, daar waar de nationale veiligheid in het geding is. De activiteiten gericht op de verbetering van de samenwerking op het terrein van de operationele crypto- en interceptie-problematiek worden voortgezet'', is in het BVD-jaarverslag te lezen.
Ook op internationaal niveau worden er pogingen ondernomen om cryptografie in te perken. Binnenkort vindt het tweede Wassenaar Arrangement-overleg plaats. Afgevaardigden uit de 33 landen die het Verdrag van Wassenaar hebben ondertekend, zullen vergaderen over beperking van wapenexport en encryptie. Het Wassenaar Arrangement, dat inmiddels door een aantal landen is geratificeerd, is onder meer bedoeld om het gebruik en de export van encryptie aan banden te leggen. Verwacht wordt dat enkele landen, waaronder Australië, de Verenigde Staten en Engeland, de gelegenheid zullen aangrijpen om voor strengere controle op public domain encryptieprogramma's als PGP te pleiten.
De Nederlandse afdeling van de Internet Society zou het betreuren als encryptie gereguleerd of verboden wordt. "Een van de succesfactoren voor het ontstaan van een samenleving waarin productie, gebruik en verwerking van informatie de belangrijkste economische en maatschappelijke activiteiten zijn, is het vrije gebruik van versleutelingstechnieken (encryptie). Zonder krachtige hulpmiddelen om exclusiviteit van digitale informatie te waarborgen zullen elektronische berichten, vrachtbrieven, eigendomsbewijzen, aankoopnota's en geld nooit betrouwbaar genoeg kunnen zijn."
De encryptie-deskundige Bert-Jaap Koops van de universiteit van Tilburg geeft op zijn homepage een overzicht van de juridische status van encryptie in verschillende landen.