DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

T O M   R O O D U I J N

15 juli 1998

Neus voor nieuws?

Een paar jaar terug was ik te gast in de studio van een bevriende grafisch-ontwerper. Aan de muur hing een intrigerende tekening waaraan hij op dat moment bezig was. Het was, vertelde hij, een dwarsdoorsnede van het plein voor het Centraal Station in Amsterdam. Zijn opdrachtgever, een openbaar vervoersmaatschappij, had vergevorderde plannen om alle eindstations en haltes onder de grond aan te leggen, zodat bovengronds een rustig voetgangersterrein zou ontstaan.

Het was een mooie tekening, met wel drie lagen met aankomende en vertrekkende bussen, metro's en trams. Bovengronds vermeiden zich in een stralende zon paartjes langs het water en luisterden groepjes mensen naar straatmuzikanten. Een week later opende Het Parool met de kop PLAN VOOR ONDERGRONDS CS-STATION of iets dergelijks. Ik kon mijzelf wel voor mijn kop slaan: een journalist slaapt nooit, en ik had dat wel gedaan. Verkeerd beroep gekozen.

Het verhaal gaat dat wie zelf nauw bij een nieuwsfeit betrokken is, meestal in de berichtgeving gemakkelijk drie à vijf feitelijke onjuistheden kan aanwijzen. Mijn vriend kon dat in de berichtgeving van Het Parool in elk geval wel, dus het juistere bericht verscheen 's anderendaags in de eigen krant. Een schrale troost: in de journalistiek geldt 'de eerste' zijn minstens even zwaar als 'de best geïnformeerde' zijn. Die wetenschap vereist een voortdurende alertheid - die mij niet altijd gegeven is.

Vanmorgen las ik een bericht in de ochtendbladen over een kwestie waarvan ik al langer op de hoogte was. Nooit een moment overwogen dat hieraan nieuwswaarde was verbonden. (Overigens: gezien de vertrouwelijkheid ervan zou ik, als ik van de nieuwswaarde wèl was doordrongen, het bericht nooit bij een journalist hebben gemeld.) Ook hier blijkt een aantal feiten niet te kloppen, althans ten onrechte als vaststaande feiten te worden gepresenteerd.

Nieuws is voor de meeste mensen belangrijker naarmate het dichter bij eigen huis en haard komt. Dus: een aanrijding met blikschade op de hoek staat in nieuwswaarde ongeveer gelijk aan een gekapseisde veerboot in India met 300 doden. Het klinkt cynisch, maar onderzoeken hebben het uitgewezen - dus u denkt daar ook zo over. Maar dat mechanisme werkt ook andersom: wat zich bij u in de directe omgeving afspeelt, wordt als dagelijks feit geïnterpreteerd en gegroepeerd, temidden van wetenschap als 'de dochter van de bakker is zwanger' en 'Jantje is tandjes aan het wisselen'.

Die wereld onderscheidt zich van de 'nieuwswereld' zoals die in kranten en op de televisie tot ons komt. Wanneer een overlapping tussen de persoonlijke en de publieke nieuwssfeer plaatsvindt, leidt dat vaak tot verwarring, tenminste, bij degenen die niet toch al tot het publieke domein behoren. Vandaar dat mensen die voor het eerst bij kwesties met kennelijke publiciteitswaarde betrokken raken, geneigd zijn de publiciteitswaarde daarvan in twijfel te trekken.

Met het risico wederom een mogelijk nieuwsfeit als dagelijkse beslommering te laten passeren, hierbij een bericht speciaal voor mijn bescheiden lezerskring: in en om het Amsterdamse Vondelpark zijn de afgelopen maanden ten minste vier granaten gevonden. Enkele maanden geleden vonden nabij de Haarlemmermeerstraat twee jongetjes de dood, nadat zij de slagpin van een granaat van Joegoslavische makelij eruit hadden getrokken. Dat heeft in de buurt tot veel bezorgdheid geleid. De politie houdt de vondst van de granaten geheim, om verdere onrust te voorkomen.

Zo, nu kan niemand mij meer een gebrek aan neus voor nieuws verwijten.