DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

T O M   R O O D U I J N

26 juni 1998

De polygraaf

Intermenselijke betrekkingen gaan vaak over vertrouwen. Of het nu een zakelijke of persoonlijke relatie betreft, zonder geloof in de oprechtheid van de wederpartij is alles vruchteloos. Wie altijd de waarheid zegt, een enkel leugentje om bestwil daargelaten, gaat relatief zorgeloos door het leven. Wee degenen die bestaan in het web van leugens dat zij zelf op den duur gaan verwarren met de waarheid.

Nobele gedachten die opkwamen bij de presentatie van de eerste handelseditie van een leugendetector, 'Truster' genaamd. De 'polygraaf', zoals het apparaat officieel heet, werd al geruime tijd toegepast bij opsporingswerk - vooral in de Verenigde Staten. Uit Nederlandse studies naar de bruikbaarheid van dit hulpmiddel is gebleken, dat er inderdaad bewijs mee kan worden gevonden en dat opsporingsonderzoek er efficiciënter mee kan verlopen.

In een advies aan de minister van justitie concludeerde een commissie van het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving: ,,Leugendetectie kan zinvol worden toegepast in opsporing van misdrijven in Nederland.'' Wel is vereist dat de verdachte zich vrijwillig aan de polygraaf overlevert en dat het recherchewerk wordt begeleid door ,,een beperkte groep goed opgeleide onderzoekers''. In hoeverre het apparaat bij politiewerk daadwerkelijk wordt ingezet, vermeldt de studie niet.

Nu is er dan de leugendetector voor huis-, tuin- en keukengebruik, voor iedereen te koop à f 299,95. Het pakket bestaat uit een cd-rom en een snoertje waarmee een verbinding met de telefoon kan worden gemaakt. De Truster registreert 'stress' in de stem, aldus de aanbiedingsfolder, ,,met behulp van zeer nauwkeurige wetenschappelijk-wiskundige instrumenten''. De Truster wordt aanbevolen als ,,een doeltreffend en betrouwbaar hulpmiddel bij het nemen van beslissingen waarbij de waarheid van belang is''.

Volgens de bijgeleverde rapportages verraadt vrijwel iedere leugenaar in stembuiging en klank emoties, die voor de ongeoefende luisteraar verborgen blijven. Haal je echter de op een band of via de telefoon geregistreerde mededelingen door de Truster, dan treedt onverbiddelijk de mate van geloofwaardigheid aan het licht. Als iemand liegt, daalt de hoeveelheid bloed in de stembanden; door ,,een onwillekeurige interferentie van de zenuwen'' produceren de stembanden een vervormde geluidsgolf, zette de Israelische uitvinder van de Truster bij de Nederlandse presentatie uiteen.

Wat is de waarde van deze 'persoonlijke waarheidsmeter'? Ik heb het programma bekeken, dat een zeer professionele indruk maakt, maar ik zou liegen als ik beweerde dat ik er al dankbaar gebruik van maak. Volgens de maker is het een handig hulpmiddel ,,bij onderhandelingen, in het (internationale) bedrijfsleven of bij de aan- of verkoop van een huis, een auto en dergelijke''. Omdat ik bij dergelijke transacties de afgelopen weken niet betrokken ben geweest, 'las' ik een paar persoonlijke gesprekken met de Truster - met geruststellend resultaat: geen van mijn vrienden en collega's viel te betrappen op verdachte stembuigingen of vervormde geluidsgolven.

De handleiding van de Truster waarschuwt voor ,,mensen met psychotische neigingen die, volgens klinische diagnose, geen onderscheid tussen goed en kwaad kunnen maken''. Daar staat de Truster machteloos. Maar psychiaters, vertelde de uitvinder ervan, vinden tot zijn verbazing juist baat bij de detector om stress bij patiënten te onderkennen. De Truster kan worden ingezet, zou uit case-studies blijken, om persoonlijke problemen te ontdekken en daar therapieën op af te stemmen.

Al wordt de persoonlijke waarheidsmeter geafficheerd als een helder en aanvaardbaar middel om je te weren tegen leugenachtige lagen en listen, de gebruiker blijft achter met een smoezelig gevoel. Je legt de onbevangheid van een bekende, met wie je zojuist allervriendelijkst hebt geconverseerd, op een electronische weegschaal. De Truster is een in cd-rom verpakte motie van wantrouwen. Wie zich ervan bedient, wordt erdoor besmet.

N.B.: Over de Truster valt op Internet (www.truster.com) allerlei informatie op te vragen, ondermeer de uitslag van een test naar het waarheidsgehalte van twee uitspraken van Bill Clinton over zijn vermeende verhouding met Monica Lewinsky.