DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

T O M   R O O D U I J N

10 juni 1998

Datasporen

Om nu de persoonsgegevens van een gemeenschap te vernietigen, zou een bom op het bevolkingsregister niet meer toereikend zijn. We laten met onze streepjescodes, pinpassen (de spellingscorrector van Microsoft Word wil dit woord veranderen in 'pispalen') en computerhandelingen een waaier van sporen na, die her en der in databestanden zijn opgeslagen. Een anoniem bestaan staat gelijk aan het kluizenaarsschap.

Maar het ergste komt nog, om met Schopenhauer te spreken. Een vriendin, net terug uit Engeland van een stage bij een grote software-fabrikant, vertelde dat ze meewerkte aan de ontwikkeling van een systeem om het winkelen nog verder te automatiseren. Moeten we nu aan de kassa bij Albert Heijn ten minste drie kaarten - de Airmiles-, de Bonus- en de creditkaart - tevoorschijn halen, straks volstaat een veelzijdige klantenkaart. De klant hoeft niet meer op de posters in de winkel of in krantenadvertenties te lezen wat in de aanbieding is, maar ziet op een door zijn kaart te activeren beeldscherm welke producten voor hem vandaag voordelig zijn.

De kruidenier is precies op de hoogte van het consumptiepatroon van de klant, door zijn kooppatroon te registreren. Dat gebeurt niet alleen door het vastleggen van zijn boodschappen, maar ook van zijn gedrag in de winkel. In de winkelwagentjes en onder de winkelvloer zijn electronica aangebracht, die van iedere klant de route door de winkel en elke aarzeling voor het schap opslaan.

Straks bepaalt de winkel wat de klant gaat kopen, verzuchtte onze vriendin, die bij haar stage weliswaar veel had opgestoken, maar zich wel bezorgd afvroeg ,,waar dit heen gaat''. Het verhaal gaat dat een geautomatiseerde supermarkt in Duitsland de vrouw die geen tampons meer kocht, negen maanden later luier-aanbiedingen stuurde. Nu al doet zich de merkwaardige - en in feite hoogst oneerlijke - situatie voor dat houders van een klantenkaart voor artikelen minder betalen dan anderen. De binding van de klant aan zijn supermarkt wordt met persoonlijke aanbiedingen nog strakker aangehaald. Maar de kortingen zijn vooral in het voordeel van de winkelier, die dagelijks nauwkeurig weet wat er verkocht gaat worden en bespaart op transport, arbeidsloon en ruimte in het schap door slecht verkopende producten.

Een soortgelijke toekomst wenkt het pompstation, het tuincentrum en de hamburgertent - om over banken, verzekeraars en electronische winkels nog maar te zwijgen. Wie in cyberspace vertoeft moet niet de illusie van anonimiteit koesteren. Het surf-gedragspatroon wordt geregistreerd, e-mail-verkeer kan door derden worden bekeken. Nu is het commercieel nog niet interessant, maar als straks Internet een belangrijk verkoopinstrument is, zijn onze gegevens over de routes langs en aarzelingen voor de electronische schappen ineens handel geworden.

De opwinding over 'lekke' Internet-providers - waarbij 'beveiliging' een uiterst rekbaar begrip is - staat in schril contrast met de lauwheid ten opzichte van de alom om zich heen grijpende persoonsregistratie. Het briesje over de Bonuskaart is zo snel als die opstak weer gaan liggen, evenals een paar jaar geleden het stormpje over de registratie van persoonsgegevens van werknemers.

Geen standpunt, ziekte of streven, of er is wel een belangengroep aan verbonden. Waar blijft de actiegroep Anonieme Consumenten?