DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

T O M   R O O D U I J N

6 mei 1998

'Het doen'

Uiterste consequentie van een telecratie is, dat de brengers van het nieuws de makers ervan in populariteit overtreffen. In Nederland is dat stadium met de verkiezingen van 1998 bereikt. In de weken dat de lijsttrekkers niet van het beeldscherm waren te slaan, overtrof Paul Witteman Wim Kok in populariteit.

Na het debat van gisteravond moet de geliefdheid van deze presentator nog zijn gestegen. Als er nu presidentsverkiezingen zouden worden gehouden, zou Witteman Kok èn Beatrix ongetwijfeld met stukken slaan. Iemand die de vijf lijsttrekkers weet te temmen en ook nog eens kritisch te ondervragen, móet wel een beter bestuurder zijn.

Deze gedachten welden op nadat vanmorgen op het stembureau een man aan een van de medewerkers vroeg van welke partij Paul Witteman was. ,,PvdA'', dacht ik, want dat had de presentator zich zondag in Het Capitool door Bolkestein laten ontfutselen. Maar de bureaumedewerkster zei dat ze het niet wist, en dat hij volgens haar ook helemaal niet verkiesbaar was.

Na het lijsttrekkersdebat van gisteravond werd aan opiniepeilers en al of niet zwevende kiezers steeds de vraag gesteld hoe lijsttrekker a of b 'het deed'. Aan lijsttrekker c werd gevraagd hoe a en b 'het deden' en ook hoe c zelf vond dat hij 'het deed'. Onder een groep 'representatieve Nederlanders' werd gepeild hoe lijsttrekkers a, b, c, d en e 'het deden', evenals presentatoren 1 en 2. Uitkomst: Kok en Witteman 'deden het' het beste. Tweemaal hoera voor de PvdA.

Het tv-debat tussen Nixon en Kennedy, aan de vooravond van de door de laatste gewonnen presidentsverkiezingen, wordt beschouwd als de ommekeer in de politieke campagnevoering. Sindsdien weten de 'spindoctors' (van wanneer dateert dat woord?) dat televisie in de politiek een cruciale rol speelt. Hoewel hij inhoudelijk zwakker was, gaf de zelfverzekerdheid van Kennedy de doorslag. Nixons presentatie was nerveus en zweterig. Kortom, hij 'deed het' niet goed.

De uitdrukkingswijze 'het doen' vertoont veel overeenkomst met een eufemisme voor de geslachtsdaad. Een omfloerste manier van uitdrukken weerspiegelt terughoudendheid tegenover de werkelijkheid; angst, verlegenheid of onmacht om het onderwerp exact te omschrijven.

Met hoe iemand 'het' voor de televisie 'doet' wordt een amalgaam van expressievormen bedoeld: gevatheid, zelfbeheersing, overtuigingskracht, agressie en aantrekkelijkheid. Dit wordt zo vaag uitgedrukt, omdat een weldenkend mens nooit zou toegeven zich door dergelijke, subjectieve factoren bij zijn politieke keuze te laten leiden. Toch wordt 'het doen' tegenwoordig als belangrijk, zelfs doorslaggevend beschouwd voor de uitslag van verkiezingen.

Politiek en media voeren een toneelstuk op waarbij het publiek ten slotte tot een oordeel komt over alle spelers - ondervraagden én ondervragers. Niet eerder werkte de televisie zo gewillig en op grote schaal mee aan deze voorstelling. Niet eerder ook werd er zo nauwkeurig, na de apotheose van het debat, gepeild hoe de actoren 'het deden'.

Deze mediaverkiezingen vragen om nader onderzoek, waarbij ook de invloed wordt betrokken van conclusies over hoe de verschillende lijsttrekkers 'het deden'. En ook: hoe groot is de invloed van de presentatoren op de wijze waarop de lijsttrekkers 'het deden'.

Neem De Hoop Scheffer, die nogal ironisch werd bejegend en Rosenmöller die kort werd gehouden door het presentatieduo. Zij 'deden het' niet goed, bleek uit de peilingen. Kok en Bolkestein, wier soevereiniteit onaantastbaar leek, eindigden als 'beste'.

De voorstelling die verkiezingen heet, raakt onthecht van de teksten waarover het uiteindelijk gaat: de partijprogramma's. Het gaat meer en meer over 'uitstraling': gezelligheid, daadkracht, sportiviteit of geestdrift. In plaats van tekstverklaringen, entameert de televisie presentatiewedstrijden - met het debat van gisteren als landelijke eindronde. Geen wonder dat de ceremoniemeester van dit alles werd bekroond tot Mister '98.