DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

T O M   R O O D U I J N

1 mei 1998

Spindoctors

Vanavond zendt RTL5 de film 'Network' uit, een profetische vertelling over het medium televisie. De frustraties van tv-presentator Howard Beale (Peter Finch) worden door een cynische producente tot het onderwerp van zijn tv-show gemaakt. De kijkcijfers stijgen razendsnel als de overspannen Beale wekelijks zijn grimmige maatschappijkritiek uitschreeuwt over een van lieverlede meeschreeuwend publiek: ,,I'm mad as hell and I'm not going to take it anymore!''.

Tweeëntwintig jaar na de première van Network draait in de bioscoop 'Wag the dog', eveneens een satire op de macht van het medium televisie. In deze film zorgt een 'spindoctor' (gespeeld door Robert de Niro) voor de herbenoeming van een president, door in verkiezingstijd de aandacht af te leiden van een escapade van de kandidaat met een minderjarig meisje. De spindoctor zet met behulp van een megalomane filmproducent (Dustin Hoffman) een oorlog met Albanië in scène onder het motto ,,Oorlog is showbusiness''. Ondersteund door een 'We are the world'-achtig campagnelied wordt een zó geloofwaardige crisissfeer gecreëerd - en vervolgens weer bezworen, dat de president in een paar dagen van verliezer tot held is gebombardeerd.

Beide films zijn cynische uitvergrotingen van de realiteit; ze roepen reacties op die laveren tussen lachen, herkennen en huiveren. Het is nog niet zo ver dat de dood van een tv-presentator (Network) of een verzonnen oorlog (Wag the dog) het tv-aanbod bepaalt, maar de 'video-oorlog' in de Golf (in Wag the dog gememoreerd als een prachtig staaltje studio-animatie) en de steeds grenzen overschrijdende (en in Network 'voorspelde') reality-tv geven te denken. Er zit behalve een amuserende, ook een waarschuwende kant aan deze films: pas op, voor je het weet kunnen we niet meer onderscheiden wat aan fictie en werkelijkheid op de buis wordt gebracht.

Woensdagavond was bij de VPRO een programma te zien over de wijze waarop Nederlandse politici zich in de huidige verkiezingscampagne presenteren. Trendwatcher Ted Polhemus rekende af met de veel gehoorde stelling dat in onze 'telecratie' de beeldvorming van politici belangrijker is geworden dan wat zij inhoudelijk hebben mee te delen - waardoor geen weloverwogen keuze meer kan worden gedaan. Zijn stelling was dat juist dat de democratie wordt bevorderd doordat we in het televisietijdperk beter kunnen oordelen over hoe iemand optreedt en eruit ziet; de voorkeur voor een kandidaat zou hierdoor veel doordachter zijn.

Polhemus illustreerde zijn bewering aan de hand van commentaar op tv-commercials van de belangrijkste Nederlandse politieke partijen. Hij kwam, zonder op de hoogte te zijn van het gedachtengoed van de politici, tot opvallend trefzekere conclusies: de in te ruim pak gehulde 'tweedehands-autoverkoper' Jaap de Hoop Scheffer, de geforceerd vrolijke en regenteske sfeer van de VVD, het individualistische, ongemaakte karakter van D66 en de vertrouwenwekkendheid van de PvdA.

In Wag the dog wordt ook het fenomeen van de verkiezingsspot behandeld: de kritiek van de filmproducent op het spotje van de kandidaat waarvoor hij werkt vormt een 'running gag' in de film. In die reclamespot wordt, met een brave scène op de renbaan, betoogd dat je beter kan blijven wedden op het winnende paard. Maar de sufheid van dat filmpje kan het campagneteam niets schelen; de échte tv-campagne vindt immers buiten reclame-zendtijd plaats.

Hoe groot is de manipulatieve kracht van de televisie, met die vraag worden de kijkers van voornoemde films geconfronteerd. Wie dezer dagen naar de televisie kijkt, ziet dat de spotjes van de politieke partijen een volstrekt ondergeschikte rol spelen. Wim Kok gisteravond op RTL4 aan tafel met Ruud Gullit, in een komisch tweegesprek met Henk van Dorp fluisterend over de goede kansen van Wim Duisenberg en zijn droomopstelling formerend voor het komende WK; Erika Terpstra, in dat zelfde programma vanuit een oranje theemuts een lans brekend voor amateursport en sportiviteit - dàt is de echte campagne.

In Nederland wordt de politiek nog niet door de televisie gemanipuleerd; eerder is hier sprake van het omgekeerde.