DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en
schrijf Tom Rooduijn
rooduijn@nrc.nl
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN
T O M R O O D U I J N
2 april 1998
De nieuwe ongeletterdheid
Het computerscherm is onderverdeeld in verschillende raampjes, die apart kunnen worden 'opgerold' om het
volledige aanbod te zien.
Links en rechts knipperen slogans en logo's, gele sterretjes met het woord 'new' wijzen op een pas geplaatst onderwerp in het menu en ook een paar veelkleurige reclamebalken vragen om aandacht. De 'broodtekst' op een doorsnee-homepage wordt steeds meer omlijst met grafische toeters en bellen, talloos zijn de keuzemogelijkheden. Evenals op Internet loodst de cd-rom-gebruiker zich met behulp van zijn muis 'interactief' door de informatiezee. Tv-kanalen laten zich door het uiterlijk van een drukke Internet-pagina inspireren: balkjes opzij of onderaan het scherm die de beelden tekstueel ondersteunen. In zakennieuws gespecialiseerde stations in de VS laten de koersen onderaan het scherm voorbij rollen, bij MTV is de 'Pop-up-video' in opmars, een videoclip met een soort tekstballonnen die meer informatie over de optredenden verstrekken. De hectische, fragmentarische en vaak zelf aan te sturen vorm van informatieverstrekking leidt volgens Amerikaanse onderwijskundigen tot een nieuwe kwaal: leerlingen zouden niet het geduld meer hebben om nog lineair verpakte informatie tot zich te nemen. De 'nieuwe ongeletterdheid' werd vorige maand gesignaleerd in de International Herald Tribune. De krant liet leraren aan het woord over op zichzelf heel schrandere, goed geïnformeerde jongeren die de grootste moeite hadden een boek uit te lezen. Ze hadden hun kennis opgedaan via de televisie, de film en Internet, boeken speelden bij hun vorming nauwelijks een rol. Het verschil met vorige generaties studenten werd door leerkrachten omschreven als dat tussen een rustige, ordelijke bibliotheek en de jachtige wereld van de on-line-cultuur.
De omschreven jongeren hebben de vaardigheid van de snelle 'context switch', constateert het artikel, die ten koste gaat van de concentratie op één onderwerp gedurende langere tijd. Volgens Steven Johnson, auteur van het boek 'Interface Culture', moet deze ontwikkeling juist als een zegen worden gezien. Vroegere generaties jongeren brachten volgens Johnson immers hun meeste vrije tijd door achter het weinig intellectuele inspanning vergende tv-scherm, de on-line-jongere gaat zelf op informatie-onderzoek uit: ,,Het Web gáát juist over lezen.'' Onderwijskundige Gay Sherman, auteur van het boek 'Cyberstretch', betoogt in het artikel dat door Internet studenten ,,de stof niet meer als passieve sponsen opnemen''. Toch ziet ook Sherman de terugtocht van het boek met lede ogen aan: ,,Studenten nemen in plaats van de volledige context van een boek nog slechts een soundbite ervan tot zich.'' De nieuwe ongeletterdheid zou ook gepaard gaan met een terugval in het stilistisch en spellend vermogen. De afgenomen uitdrukkingsvaardigheid ten opzichte van vroegere generaties studenten is volgens een leerkracht te vergelijken met de dialoog uit een recente film en die uit een vijftig jaar oude film: voor de gevatheid en scherpzinnigheid van toen kwamen actie en special effects in de plaats. De vraag aan u, die nog wel het geduld had dit stukje helemaal uit te lezen, is: Heeft de interactieve, non-lineaire informatieoverdracht inderdaad tot gevolg dat jongeren niet meer in staat zijn boeken te lezen? Hebben nieuwe media, als in de Verenigde Staten geconstateerd, een terugval in het uitdrukkingsvermogen tot gevolg? Of maakt Internet juist van de passief tv-kijkende jongere weer een actieve lezer? Reacties graag naar bovenstaand email-adres.