DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

T O M   R O O D U I J N

13 maart 1998

Waakhond

Een van de deelnemers van het 'East-West Parliamentary Practice Project' drukte het gisteren in de koffiepauze uit als 'fietsen leren voor volwassenen'. Hij verwees naar de door vallen en opstaan gekenmerkte wijze waarop in het voormalige oostblok de democratie in het algemeen en een onafhankelijke, serieuze pers in het bijzonder gestalte krijgt.

Als onderdeel van het EWWPP-project, in 1990 door de Ford Foundation en de European Cultural Foundation opgezet om de nieuwe democratieën in Oosteuropa te ondersteunen, oriënteerde een afvaardiging van het Georgische parlement zich de afgelopen drie dagen op de Nederlandse media. Een schets van de pers en de televisie in Georgië stemde de genodigde Nederlandse parlementariërs en journalisten niet vrolijk - temeer daar de situatie als tekenend werd omschreven voor de meeste voormalig-communistische landen in Oosteuropa.

De televisie is er, nauwelijks anders dan vóór 1990, voor het grootste deel in handen van de staat. Zendtijd of invloed kan er met omkoping worden verworven, corruptie komt voor onder politici zowel als onder tv-journalisten. De commerciële televisie leidt, met een marktaandeel van 15 procent, een marginaal bestaan. In de gedrukte pers overheersen weliswaar onafhankelijke ondernemingen, maar die dragen voor het overgrote deel een 'sensationeel' karakter. Een Georgisch parlementslid noemde een - fictief - voorbeeld van het 'gele' karakter van de pers in zijn land: ,,Stel ik zou de Nobelprijs winnen. Dat zou worden afgedaan met een klein bericht. Maar zou ik een steen naar een collega-parlementslid gooien, dan kreeg dat meteen over drie pagina's de aandacht.''

Omdat ook de geschreven pers in Georgië gevoelig blijkt te zijn voor omkoping en corruptie, dreigt de 'waakhond-functie' ervan teloor te gaan. ,,Geef hem een stuk vlees en hij is tevreden'', drukte een van de delegatieleden het uit. Op de vraag wat aan deze 'ziekte' is te doen, antwoordden de Nederlanders dat zelfregulering en professionalisering van de journalistiek in elk geval de voorkeur verdiende boven media die door strakke wetgeving aan banden werden gelegd.

De ironie wil dat politieke onrust in een voormalig Oostblokland de pers lijkt te dwingen om serieuzer, minder 'geel' met het nieuws om te gaan. Gisteren toonde 'Netwerk' hoe de redactie van het dagblad 'Koha' in Pristina niet alleen de Kosovaren maar ook de massaal aanwezige buitenlandse journalisten van het jongste nieuws voorziet. De vraag is in hoeverre deze krant als 'onafhankelijk' kan worden bestempeld; in elk geval levert Koha de berichtgeving die onmisbaar is tegenover het Belgrado-vriendelijke nieuws. De redactie wordt, illustreerde de hoofdredacteur, door de Servische geheime dienst permanent afgeluisterd en begluurd.

Koha is ook op Internet aanwezig, en verzorgt, in samenwerking met 'Arta', een dagelijks nieuwsbulletin in het Engels dat op de buitenstaander een betrekkelijk ongekleurde indruk maakt (http://www.koha.net/ARTA/index.htm). Zowel de Servische aanslagen op burgers en de onderzoeken daarnaar als de falende pogingen om de partijen rond de tafel te krijgen en de diplomatieke inspanningen op internationaal niveau worden uitputtend behandeld - in combinatie met de dagelijkse bulletins van het Kosova Information Center (www.kosova.com/) een uitgebreide en actuele bron.

Wie zich wil verdiepen in het regeringsstandpunt van de gedroomde republiek Kosovo raadplege http://web.cunet.ch:80/government/. Hier is een gruwelijke fotoserie te zien van de dode Avdi Neziri, een 17-jarige jongen die op 27 januari, terwijl hij op straat sigaretten verkocht, door Servische politieagenten in koelen bloede werd neergeschoten. Het 'Kosovo Crisis Center' (http://www.alb-net.com/) toont gedetailleerde kleurenfoto's van de massaslachting bij Prekaz, waarbij de notitie dat zich onder de 52 slachtoffers '16 kinderen, 13 vrouwen en 7 oude mannen' bevinden. Deze 'gallery of terror' wordt begeleid door de waarschuwing dat de foto's, gezien het 'very disturbing' karakter ervan, niet geschikt zijn voor mensen die onder de achttien 'and/or sensitive' zijn. De in rijen gelegde lijken zijn schokkend, maar minstens even aangrijpend is de verschrikking op het gelaat van de omstanders.Dat een foto meer vermag te zeggen dan duizend woorden, is een cliché dat hier in zijn volle geldigheid wordt uitgedragen. Of de reportage 'sensationeel' is of niet, doet niet meer terzake.