DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

T O M   R O O D U I J N

2 maart 1998

Handelingen

In januari 1962 loopt de jonge journalist Igor Cornelissen door de Damstraat op weg naar de Raamgracht. Hij heeft een foto opgehaald om naar de redactie van Vrij Nederland te brengen, waar hij zojuist op proef als bureauredacteur is begonnen.

In de Damstraat wordt Cornelissen aangehouden door zijn oudere collega Rinus Ferdinandusse, die zich spoedt naar de afdeling Werkvoorbereiding in de Rode Burcht van de Arbeiderspers aan het Hekelveld. Cornelissen krijgt van zijn collega een berisping, want hij heeft over het halen van de foto veel te lang gedaan. ,,Als iemand op proef zon kleine, onbeduidende opdracht al niet goed uitvoerde, schrijft Igor Cornelissen in zijn jongste boek Raamgracht 4, mooie jaren bij het weekblad, ,,dan beloofde dat, waarschuwde Ferdinandusse mij bars, niet veel goeds.

Die eerste confrontatie met Ferdinandusse is Cornelissen zo goed bijgebleven (,,ik kan de straattegel nog aanwijzen), omdat het volgens de auteur tekenend was voor de conflictueuze en machtswellustige sfeer die hij van meet af aan ter redactie van Vrij Nederland aantrof. Het boek, dat vrijdag bij Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar werd gepresenteerd, is een aaneenschakeling van confrontaties, machtsgrepen, ruzies en congsis. Het is een wonder dat blijmoedige mensen als Cornelissen en zijn compaan Martin van Amerongen het in deze slangenkuil zo lang uithielden. Wat in de tweede plaats opvalt bij lezing van het boek, is de onvoorstelbare vaart waarmee de techniek van het krantenbedrijf is veranderd. In het Arbeiderspers-gebouw aan het Hekelveld waren de afdelingen opmaak en werkvoorbereiding gevestigd, niet alleen van Vrij Nederland maar van tal van bladen van de rode beweging en het NVV. De Damstraat, een drukke straat tussen de Raamgracht en de Nieuwe Zijds Voorburgwal waaraan het Hekelveld, was het kanaal waardoor de redacteuren zich met hun kopij, zetsel en fotos heen spoedden om wekelijks Vrij Nederland te maken. De Rode Burcht is, als de meeste levensbeschouwelijke bolwerken in de media, door de ontzuiling gesneuveld. Maar ook de hele cultuur van het krantenmaken, zoals die anderhalve eeuw lang bestond (het Algemeen Handelsblad verscheen dagelijks vanaf 1 oktober 1830), is verdwenen. Journalisten die nu aan hun proefperiode beginnen, zullen niets begrijpen van termen als werkvoorbereiding, opmaak, in pastei vallen of kopijbriefje. Nu heeft de aankomend journalist wat aan de kennis van converteren, floating tag, split screen en header. In de Spiegelzaal van Singel 262, bij de presentatie van Raamgracht 4, was een groot aantal journalisten van het oude stempel aanwezig, dat met die Engelstalige begrippen geen enkele associatie heeft.

Zelf behoor ik tot een tussengeneratie. Ik herinner mij nog het geratel van de tikmachines in de redactielokalen, waar op speciaal geprepareerde doorslagpapiertjes maximaal 22 regels (,,Schrijfmachine instellen op 60 aanslagen per regel) mochten worden geschreven. Op een dag bracht ik een bezoek aan het tijdschrift Humo in Brussel. Daar viel mij de weldadige rust op die heerste in het overigens vrij drukke redactielokaal. Ineens begreep ik de oorzaak: de redacteuren zaten niet achter een schrijfmachine, maar bedienden een computer. Kort daarna leerde ik ook de ingewikkelde codes voor de eerste ms-dos-machines. Inmiddels is die kennis, met die van de vier of vijf generaties computers en systemen die volgenden, nutteloos geworden.

Dit stukje wordt op een laptop-computer geschreven; of ik het nu thuis, elders in Nederland of in het buitenland schrijf, voor de snelheid waarmee het de redactie bereikt maakt het niets uit. Lopen met kopij komt niet meer voor, doorbellen is uit de tijd; alles gaat rechtstreeks via de telefoonlijn naar het centrale computersysteem.

De redacteur die het redigeert moet vervolgens wat technische handelingen verrichten, de beeldredacteur plaatst het op de pagina, eveneens met wat activiteiten op zijn toetsenbord. Aan het plaatsen van dit stukje op de Internet-editie komen nog maar twee of drie technische verrichtingen te pas, die niet eens ter redactie plaatsvinden. De typisch fysieke aspecten van de oude journalistiek zijn voorbij: van het ratelen op de machine en het bekrassen en knippen van kopijpapier tot het af- en aanlopen van afdelingen waar kopij, fotos en zetsel werden verwerkt. Efficint - als het systeem werkt -, maar klinisch.

Een confrontatie van de hedendaagse Cornelissen met zijn oudere collega zou nu via het mail-systeem van de redactie plaatsvinden. Vervlogen is de romantiek van de straattegel.