OUDE
NUMMERS
FILMARCHIEF
DOSSIER
OPSPORING
DOCUMENTATIESERVICE
| T I T E L : | Papa, Vadertje Vorst is Dood |
| R E G I E : | Jevgeni Joefit |
| M E T : | - |
Necro-realist toont machteloosheid in clichématige beelden
PIETER KOTTMANIn 1985 voorzag de Leningradse kunstenaar Evgeni Joefit (1961) de filmkunst van een nieuw genre: het 'necro-realisme'. Het groeide prompt uit tot een lokale beweging, vooral nadat de filmer Aleksandr Sokoerov adhesie betuigde door necro-realistische collega's gelegenheid te bieden in de Lenfilmstudio's te werken. Dat Sokoerov belangstelling toonde, wekt geen verbazing. Zijn loodgrijze films hebben veel van doen met de principes van de beweging die, zoals in een toelichting bij Joefits Papa, Vadertje Vorst is Dood te lezen staat, ,,de nadruk legt op de dood als fysisch onlosmakelijk met het leven verbonden realiteit.''
De formulering is moeizaam, en het idee dat men wil benadrukken een waarheid als een koe. Maar kennelijk hebben sommige kunstenaars behoefte aan institutionalisering van hun stijl en belangstelling, ongeveer zoals Westerse avantgardisten in de jaren twintig en dertig hun verwantschap en doelstellingen in manifesten vastlegden. Daarmee is trouwens meteen gezegd waarom de hele theoretisering van het verschijnsel ouderwets aandoet, en erg pretentieus.
De praktijk, blijkt uit Joefits film, is nauwelijks anders. Onmiskenbaar heeft Papa veel gemeen met werk van Tarkovski, Kantor, Sokoerov uiteraard, en zelfs met Kafka, maar hij imiteert buitenkant. Zijn symbolen voor de dood en het verval - riolen, treinen op weg naar nergens, vochtige ruimtes - zijn te clichématig om indruk te maken en de ongerijmdheid van zijn zwart-witte en door slagschaduw, lijken, stroppen en gebolhoede mannen overheerste beeldenreeksen, die ook nog eens de suggestie van een verhaal ophouden, is in de eerste plaats machteloosheid.
Analyse moet ongetwijfeld uitdraaien op de toestand waarin Rusland
verkeert. Dat is er slecht aan toe en het water staat het volk aan de
lippen, maar die omstandigheid pleit niet automatisch in het voordeel van
Joefits film. Je zou willen dat iemand van zijn leeftijd de hem
omringende realiteit eens anders benaderde dan met dit soort passieve
somberte - met vitaliteit bij voorbeeld - maar irritanter nog is dat hij
de armoede en wanhoop bijna triomfantelijk toont, in de kennelijke
veronderstelling dat die wel imponeren zullen. Dat doen ze niet. Niet in
het werk van een filmer die zwelgt. Al is het in zoiets verhevens en
ondoorgrondelijks als de dood.
1 JUNI 1996