OUDE NUMMERS  
  FILMARCHIEF  
  DOSSIER OPSPORING  
  DOCUMENTATIESERVICE  

Rijnders verfilmt zijn turbo-divertissement; Hautaine woede en luchtige satire in verbluffende auteursfilm Oude Tongen

Oude Tongen is dan ook een echte auteursfilm, een logische voortzetting van de woede tegen het burgerdom, de vrolijke wanhoop over onze tijd en de fragmentarische vormgeving die Rijnders' theatervoorstellingen kenmerken. Wie allergisch is voor de ongeordende, bewust chaotische thematiek en de soms naar koketterie ruikende grachtengordelmentaliteit van Toneelgroep Amsterdam, zal zich ook wild ergeren aan Oude Tongen.

Natuurlijk neemt de kritiek, die rond de première van de film op het Filmfestival Rotterdam al ruimschoots te beluisteren viel, de vorm aan van het verwijt van een gebrek aan realisme. Dat verwijt kan groteske allure krijgen, wanneer bij voorbeeld hulpverleners uit Oude Pekela, waar in 1987 een zedenschandaal de basis vormde van Rijnders' inspiratie, zich zorgen maken over een gebrek aan begeleiding van de slachtoffers rond de uitbreng van de film en zelfs de burgemeester van Oude Tonge op Goeree-Overflakkee protesteert tegen de titel. Inderdaad, Rijnders heeft geen enkele poging gedaan zijn personages te laten lijken op echte Nederlanders uit de provincie, met een regionale identiteit of herkenbaar accent. Het zijn karikaturen, die misschien beter de waarheid benaderen dan een nauwgezet gedocumenteerde reconstructie. Ik herken de authenticiteit van Rijnders' weerzin tegen de tuttigheid, zo groot dat hij waarschijnlijk geen zin had om zich er gedetailleerd in te verdiepen, feilloos aan een scène waarin een buitenstaander de dorpskroeg binnenstapt en vraagt of er misschien iets te eten is. Het antwoord luidt: ,,We hebben Mars, Nuts en Bounty''.

De vraag of die anti-realistische benadering zich wel voor het medium film leent, valt in het geval van Oude Tongen moeilijk te beantwoorden, omdat het eigenlijk geen film is, maar de sterk verkorte bioscoopmontage van een in mei door de NOS uit te zenden driedelige televisieserie. Die heb ik nog niet gezien, maar de huidige montage van Wim Louwrier wekt de indruk van een sterk gecondenseerde compilatie van hoogtepunten uit een door Twin Peaks geïnspireerde soap-persiflage. De samenhang tussen de scènes doet willekeurig aan, het tempo ligt zeer hoog, alles wat je ziet heeft betekenis en er is nauwelijks een rustpunt, waardoor de film op adem zou kunnen komen. Het gerucht gaat dat de grotere lengte van de scènes in de televisieversie geen grotere helderheid of consistentie op zal leveren, maar dat zien we dan wel weer.

Oude Tongen heeft geen excuses nodig, want ik heb twee keer ademloos - en buiten adem - zitten kijken naar Rijnders' turbo-divertissement. Nog steeds weet ik niet hoe het nu precies zit met het door ouders, artsen en CDA-kamerleden geopperde vermoeden dat een groot aantal minderjarige inwoners van Oude Tongen gebruikt zijn voor de vervaardiging van kinderporno. En of de eventuele daders bij een Duitse cocaïnebende, de CIA of de plaatselijke dorpsgek gezocht zouden moeten worden. Maar ik heb onderwijzeres Anja Muis (Marieke Heebink) in bed bij politieagent Berg (Hans Kesting) uit Wittgenstein horen citeren dat de waarheid niet altijd kenbaar is. En opgemerkt dat het gedrag van de volwassen dorpsbewoners veel neurotischer, perverser en hypocrieter is dan dat van hun kinderen, die zich zuchtend afvragen wat zij zich bij het 'veilen van kinderen' moeten voorstellen. Met een kaasschaaf of schuurpapier? Tijdens een mini-playback-show in het kader van de actie 'Kleren voor Bulgarije' kijkt een jongetje, door zijn ouders verkleed als sexsymbool George Michael, de zaal in en ziet daar ineens enkele tientallen clowns zitten, zwaaiend op de maat van de muziek met vijlen.

In deze wereld dreigt een werkloze vader (Fred Goessens) zijn zoon te slaan als die naar pa's pornovideo's kijkt, lijdt de echtgenote (Lineke Rijxman) van tandarts Pierre Bokma, die dronken in het bordeel zit in plaats van op een congres, aan smetvrees en sterft de oude burgemeester (Joop Admiraal), een gedesillusioneerde vakbondsactivist, in stilte te midden van alle ophef. Er zitten tientallen momenten in Oude Tongen, die op een symbolische, gestileerde wijze een herkenbare waarheid overdragen: de tegen het raam gedrukte nieuwsgierige gezichten van omstanders bij een topoverleg op het raadhuis; de ontvangst van reflectanten op een huwelijksadvertentie door Celia Nufaar; de wanhopige poging tot assimilatie van de Turkse vuilnisman Ali Cifteci, die ook een paar oude broeken aan Bulgarije wil doneren; de flirt van een bezorgde moeder met het paniek zaaiende CDA-kamerlid Peter Oosthoek.

Het meest blijft bij de bijna onthechte verbouwereerdheid van de kinderen over het gedoe van hun ouders en opvoeders. Daar zit ook de meeste pijn in de overigens voornamelijk luchtige satire van Rijnders. Met vilein plezier verstopte de regisseur-scenarist talloze verwijzingen naar werkelijk bestaande hoofdrolspelers in het melodrama van Oude Pekela, dat in deze volledig fictieve vertelling niet serieus genomen wordt. De voornaamste drijfveer is Rijnders' hautaine woede jegens Nederland buiten het Leidseplein. Ik heb me er kostelijk mee geamuseerd, zoals ik me erger aan wie Rijnders te serieus neemt. Zijn talent zou geknipt zijn voor een uiterst vals satirisch televisieprogramma. Dit soort humor past in ieder geval niet in enige Nederlandse filmtraditie.