OUDE
NUMMERS
FILMARCHIEF
DOSSIER
OPSPORING
DOCUMENTATIESERVICE
| T I T E L : | O dia do desespero (De dag van de wanhoop) |
| R E G I E : | Manoel de Oliveira |
| M E T : | Mário Barroso, Teresa Madruga, Luis Miguel Cintra |
Leerstuk over levensdrift
Hans BeerekampHet werk van de Portugese regisseur Manoel de Oliveira, die vorige maand 85 werd, zegt me niet zo veel. De Oliveira is ongetwijfeld de meest produktieve en consequente Portugese filmauteur, maar in zijn trage, zowel pathetische als ironische drama's heb ik nooit de grootmeester herkend die met name in het internationale festivalcircuit toegejuicht wordt. De Oliveira's laatste film Vale Abraõ (binnenkort op het Rotterdamse festival te zien) kreeg afgelopen jaar in Cannes zelfs een staande ovatie.
Daarvóór voltooide De Oliveira in 1992 O dia do desespero, een verslag van de laatste dagen uit het leven van de schrijver Camilo Castelo Branco (1825-1890), die eerder de stof had geleverd voor De Oliveira's omvangrijke romanverfilmingen Amor de perdiçao en Francisca. Castelo Branco, een romantische levensgenieter, pleegde na verlies van zijn gezichtsvermogen zelfmoord, maar uit zijn brieven blijkt dat hij die daad al op achttienjarige leeftijd overwogen had.
De vorm van O dia do desespero is betrekkelijk eenvoudig. Er wordt veel voorgelezen uit de correspondentie van de auteur met zijn concubine Ana Plácido, bij voorbeeld voorafgegaan en deels begeleid door een lange camera-instelling van het bewegende wiel van een koets. De acteurs die Castelo Branco (Mário Barroso, tevens de cameraman van de film) en Plácido (Teresa Madruga) spelen, stellen zich aan het begin voor aan de toeschouwer met hun eigen naam en die van het personage dat ze vertolken. Dat is een truc van de oude Brecht, waar men nu de schouders over kan ophalen, maar die wel past bij het soort zuiverheid dat De Oliveira lijkt na te streven.
O dia do desespero laat me opnieuw tamelijk koud, maar dwingt in zijn overzichtelijkheid en gebrek aan pretenties meer respect af dan recente, meer ambitieuze films van De Oliveira. Het lijkt wel een leerstuk over de dialectiek tussen levensdrift en verlangen naar de dood. Dat thema krijgt vooral gestalte door de toepassing van literaire middelen, terwijl de filmische kant een zekere rigiditeit verraadt. Nieuwe liefhebbers zal De Oliveira er niet mee werven, maar ik heb me dit keer ook weinig geërgerd.
1 JUNI 1996