OUDE NUMMERS  
  FILMARCHIEF  
  DOSSIER OPSPORING  
  DOCUMENTATIESERVICE  

Zhang Yimou bekent zich tot het melodrama en wordt toch realistischer; De Grote Sprong Voorwaarts van alledag

Kennelijk moet je als regisseur eerst een bepaalde reputatie opbouwen of beter nog: getroffen worden door de censuur, om erkenning te krijgen op het niveau van de hoofdprijzen in Cannes. Opvallend is bijvoorbeeld dat Zhang zich dit keer bekend heeft tot het genre van het melodrama, waar hij en zijn voormalige klasgenoten van de zogenaamde 'vijfde generatie' (Chen Kaige, Tian Zhuangzhuang) zich aanvankelijk sterk tegen afzetten. Die constatering is geen waardeoordeel: het melodrama is immers een van de pijlers van de Chinese cinema. Bovendien geeft Zhang wel een realistische wending aan het genre: terwijl zijn vorige films steevast eindigden met een pathetisch slotakkoord, is de laatste scène nu juist alledaags en onnadrukkelijk. Ook de titel Lifetimes schijnt zo begrepen te moeten worden: het leven gaat door, ondanks de tegenslagen van het lot en van de politieke repressie, en de veerkracht van de door Zhang bewonderde 'gewone mensen' is daar in principe tegen bestand.

In een melodrama is het noodlot een belangrijker motor van de handeling dan de sociale en politieke mechanismen. Met ironie en groot gevoel voor absurditeit beziet Zhang in Lifetimes de levensloop van een echtpaar (Ge You en Gong Li) tussen de jaren veertig en zeventig, zoals aanvankelijk opgeschreven door romancier Yu Hua. De man, Fugui, komt uit een goede familie en bezit grond en een huis. Aan het begin van de film verliest hij zijn rijkdom door verslaving aan het dobbelspel en wordt dan ook verstoten door echtgenote Jiazhen. Als zwerver scharrelt hij een bestaan bij elkaar, mede dank zij een door zijn rivaal grootmoedig afgestaan schimmenspel. In de Burgeroorlog neemt hij aanvankelijk dienst in het nationalistische leger, en kiest daarna de zijde van de communisten, steeds optredend als poppenspeler. De theatrale intermezzi lijken een constante factor voor te stellen, een verbondenheid met de traditie, tijdens de verschillende stadia van de recente geschiedenis. Maar in tegenstelling tot de marionetten in Hou Hsiao-hsiens The Puppetmaster hebben de voorstellingen op het eerste gezicht geen speciale betekenis voor het verloop van de film.

Na de overwinning van Mao wordt Fugui, inmiddels een veteraan van het Volksbevrijdingsleger, in genade aangenomen door vrouw en kinderen. Ze zullen hun zoon en dochter later verliezen, respectievelijk door een noodlottig ongeval tijdens de Grote Sprong Voorwaarts en aan gebrekkige medische verzorging in een door de Rode Garde bezet ziekenhuis tijdens de Culturele Revolutie.

Zhang heeft er geen behoefte aan (of zag er om opportunistische redenen vanaf) het systeem in de tegen de eigen bevolking gerichte maatregelen van het maoïstische regime bloot te leggen, zoals Tian deed in The Blue Kite. Eerder staat hij uitgebreid stil bij groteske details, zoals de oproep om tijdens de Grote Sprong Voorwaarts alle metalen voorwerpen in elk huishouden in te leveren ter ondersteuning van de nationale staalindustrie, de gewoonte om elkaar op hoogtijdagen portretten of geschriften van de Grote Roerganger cadeau te doen of, heel merkwaardig, de paradoxale en morbide dood van de dochter van Fugui en Jiazhen. De gardisten in het hospitaal weten niet hoe ze de bloedingen van de kraamvrouw moeten stoppen; omdat de patiënte de vrouw is van een politieke bons, krijgt haar vader toestemming een gestrafte en verbannen gynaecoloog te hulp te roepen. De arts heeft dagenlang niet mogen eten, dus krijgt hij eerst een zak broodjes toegestopt, die hij zo schielijk wegwerkt dat indigestie hem vervolgens verhindert nog tijdig medische hulp te bieden.

Zulke scenariovondsten, die de aandacht afleiden van de harde kern van de politieke geschiedenis, zouden Lubitsch of Altman niet hebben misstaan. Maar hun films zijn geen melodrama's, maar komedies of zedenportretten. Op de een of andere manier stoort Zhangs neiging om de kool en de geit te sparen. De indruk ontstaat dat de toonaangevende, in het westen op handen gedragen Chinese regisseur, die pas na de kleine concessies aan de politieke machthebbers in The Story of Qiu Ju (1992) zijn eerste films vertoond zag worden, nu ook besloten heeft de confrontatie niet al te openlijk aan te gaan. Met als resultaat dat een verharding in de officiële filmpolitiek, waarschijnlijk in afwachting van de machtsstrijd die na de dood van Deng Xiaoping zal losbarsten, Lifetimes toch nog deed verbieden en Zhang het wijzer achtte de vertoning van de film in Cannes niet persoonlijk bij te wonen.

Wie de regiecarrière van Zhang tot nu toe overziet, ontdekt drie granieten, geësthetiseerde meesterwerken, Het rode korenveld, Ju Dou en Raise the Red Lantern, merkwaardigerwijs afgewisseld door een zelden vertoonde, naar verluidt inferieure actiefilm Operation Cougar; daarna kwam de zeer knappe, documentair aandoende hommage aan de eenvoudige plattelandsbewoonster Qiu Ju en nu dan een realistisch melodrama met veel figuranten en massascènes. Nog steeds bewijst Zhang een verhaal schitterend te kunnen vertellen en een inventief regisseur te zijn. Gong Li wordt voor het eerst overschaduwd door haar tegenspeler; vooral als oudere vrouw moet ze haar toevlucht nemen tot karikaturale cliché's, terwijl Ge You gewoon een bepaalde leeftijd in zijn spel blijkt te kunnen suggereren. Ge is in China een zeer bekend (komisch) televisieacteur, wij zagen hem voor het eerst als de homoseksuele dweper in Farewell to My Concubine.

Was Lifetimes Zhang Yimou's debuutfilm geweest, dan was onze mond waarschijnlijk van verbazing net zo opengevallen als die van Clint Eastwood en Catherine Deneuve, de aanvoerders van de Cannes-jury. Omdat we hem inmiddels beter kennen, overheerst naast de plichtmatige waardering voor zijn laatste, onderhoudende en overtuigende film toch een gevoel van teleurstelling.