OUDE
NUMMERS
FILMARCHIEF
DOSSIER
OPSPORING
DOCUMENTATIESERVICE
| T I T E L : | Land and Freedom |
| R E G I E : | Ken Loach |
| M E T : | Ian Hart, Rosana Pastor, Iciar Bollain, Tom Gilroy |
De Spaanse Burgeroorlog gezien door het oog van de zachtmoedige havik Ken Loach
Een wespennest van intriges en broedertwisten
HANS BEEREKAMPSinds Gary Cooper zich in de Hollywoodverfilming van For Whom the Bell Tolls (1943) bij de Internationale Brigades voegde, zijn er geen grote, Engelstalige speelfilms meer gewijd aan de Spaanse Burgeroorlog. Politiek was de toch rijkelijk met romantiek, verraad en actie gedoteerde episode uit de recente Europese geschiedenis kennelijk te gecompliceerd geworden. Juist het wespennest van intriges en broedertwisten, dat George Orwell uit eigen observatie beschreef in Homage to Catalonia, inspireerde de Engelse filmer Ken Loach en zijn scenarist Jim Allen tot het maken van Land and Freedom, een Brits-Spaans-Duitse coproduktie. Loach heeft niet helemaal ongelijk als hij stelt dat de onderlinge tegenstelling aan Republikeinse zijde - tussen stalinisten en socialisten enerzijds en trotzkisten en anarchisten anderzijds - mede geleid heeft tot de overwinning van Franco en, zeer indirect, tot het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog.
Ziedaar ook de relevantie van een reconstructie van de meidagen van 1937, toen revolutionairen en traditionele communisten in Barcelona op elkaar schoten. De makers voegen er aan toe dat na de ineenstorting van de Oosteuropese régimes het tijd wordt om nog eens te benadrukken dat de radicale communisten altijd schone handen gehouden hebben.
De trotzkistische oriëntatie van Loach, die er niet voor terugschrikt om Labour te beschuldigen van verraad aan de arbeidersbeweging, heeft hem nooit weerhouden van het maken van verstandige, humane en evenwichtige films. Als zachtmoedige havik gaf hij Londense bouwvakkers een gezicht in Riff Raff, zocht hij naar de mens achter de stakende mijnwerker in de propagandistische documentaire Which Side Are You On? en haalde hij optimale resultaten met niet-professionele acteurs in zijn aanklacht tegen de bureaucratie van de welzijnszorg in Ladybird, Ladybird. Ook in Land and Freedom wordt met grote liefde naar mensen gekeken in een politieke context. Zorgvuldig bouwt Allen zijn scenario op naar de conclusie dat verraad van idealen de goede zaak verloren heeft doen gaan. Er valt te genieten van levensecht acteren, bij voorbeeld van Ian Hart, die eerder in twee films John Lennon speelde. Hart speelt een werkloze jonge communist uit Liverpool die ondanks zijn partijkaart bij de radicale POUM-militie terecht komt, waar niet gesalueerd wordt en ook vrouwen wapens mogen dragen. Daar ontdekt hij ook dat zijn kameraden van de officiële communistische partij zeer ver gaan in het verdedigen van hun eigen belang.
De mooiste scène in Land and Freedom vind ik de ongebruikelijk lange en politiek zeer interessante discussie tussen de inwoners van een 'bevrijd' dorp over de pro's en contra's van radicale landcollectivisering. Er zijn maar weinig filmers uit heden of verleden die met zo'n onderwerp spanning weten te creëren.
En toch denk ik te begrijpen hoe het komt dat Loach, zeer tegen de verwachting in, tijdens het laatste festival van Cannes geen enkele prijs won. Land and Freedom is ondanks de evenwichtigheid en authenticiteit ook een traditionele en retorische, om niet te zeggen, een voorspelbare film geworden. De flash-back-structuur, waarin een jonge vrouw bij het doorbladeren van papieren van haar overleden opa de geschiedenis op het spoor komt, legt nogal gratuit de verbinding met het heden. In zijn duurste film tot nu toe, betoont Loach zich een didacticus en een voorzichtige manipulator, iemand die zo veel verantwoordelijkheid - politiek en budgettair - draagt dat hij in filmisch opzicht zijn nek niet meer uitsteekt. Ik vind het Loach' bleekste, minst verrassende film in jaren.
1 JUNI 1996