OUDE
NUMMERS
FILMARCHIEF
DOSSIER
OPSPORING
DOCUMENTATIESERVICE
| T I T E L : | Heaven and Earth |
| R E G I E : | Oliver Stone |
| M E T : | Hiep Thi Le, Joan Chen, Tommy Lee Jones, Haing S. Ngor |
Wezenloze vrouw metafoor voor het geknechte Vietnam
JOYCE ROODNATOliver Stone is cineast, maar in de eerste plaats is hij een Vietnamveteraan. Zijn oorlogservaringen hebben hem voor het leven getekend en beheersten alle films die hij maakte, ook als ze niet direct herleid konden worden tot zijn obsessie met de vraag wat zijn natie teweeg heeft gebracht, daar in dat kleine Oosterse land aan de andere kant van de wereld. Met Heaven and Earth, zijn achtste film, verwijst hij er weer direct naar: deze film moet voltooien wat hij zijn Vietnam-trilogie is gaan noemen. Met Platoon (1986) en Born on the Fourth of July (1990) verfilmde hij twee verschillende, Amerikaanse visies op de strijd in Vietnam en nu vond Stone dat ook de Vietnamese kijk op de strijd aan bod moest komen. Twee autobiografische romans van Le Ly Hayslip, een naar de VS geëmigreerde Zuidvietnamese vrouw, kind en meisje in het door oorlogsgeweld geteisterde Vietnam, getrouwde vrouw in Amerika, werden de basis van zijn film die hij, met een revérence naar het boeddhisme, Heaven and Earth noemde - tussen vader hemel en moeder aarde streven de mensen volgens de leer van Boeddha naar het goede door tegengestelde krachten in evenwicht te houden.
Heaven and Earth had alleen door een wonder kunnen slagen, al was het maar omdat Oliver Stone geen Vietnamees ìs. Bovendien worden zijn ideeën over de Vietnamese manier van denken en leven bepaald door schuldgevoel en valse romantiek, en die hij in Heaven and Earth ruim baan bood, met veel opspattend gouden licht, grootse natuurbeelden en af en toe wat soft focus. Verder is Oliver Stone geen vrouw, was hij nooit een meisje en is er ook in zijn goede films niet één geslaagd vrouwelijk personage te vinden. Vrouwen verheerlijkt of verkettert hij, op de nuances die hij zijn mannelijke personages gunt hoeven ze niet te rekenen. Dat vrouwen hem niet interesseren, mag zo langzamerhand wel worden geconcludeerd, anders had hij in een van zijn films wel gepoogd om iets van ze te begrijpen. Dat Stone juist nu hij een niet-Amerikaans perspectief wilde weergeven, ook nog eens koos voor een vrouwelijke hoofdpersoon, zou je moedig kunnen noemen, als het niet zo kortzichtig, zo gespeend van iedere zelfkennis was. Geen seconde valt de wezenloze houding te accepteren waarmee Stone de vrouw Le Ly omhing die voor hem zijn verhaal moest vertellen. Vaak lijkt hij geïrriteerd: vrouwen doen emotioneel met ouders, met familie, met mannen en vooral met hun kinderen - het leidt af, maar zo zijn die types nu eenmaal. En dus bestrooide Stone zijn heldin met opgelegde, vege gevoelens die verkruimelen als poppeschuim.
Heaven and Earth bewaarheidt de meest wanhopige verwachtingen. Buiten kijf staan Stone's oprechte bedoelingen, die ramde hij zo drammerig zijn film binnen dat al dat vertoon van integriteit gaandeweg doet snakken naar de rauwe Schwung waarmee dezelfde Stone in JFK (1991) zijn brutale complottheorieën aangaande de moord op president Kennedy over het doek joeg. Nu laat hij niet af het lijden van het Vietnamese volk te bewenen in wat hoe langer hoe meer de gestalte aanneemt van een geschiedenisles. Met jaartallen, plaats- en persoonsnamen worden we bijgepraat, waarbij de filmbeelden dienen als verhalende illustratie. Stone wil zo open mogelijk zijn: wreedheden van Vietcong en Amerikanen worden aan de orde gesteld, dagelijks wangedrag van de GI's ook en het Zuidvietnamese volk zit maar lijdzaam en steeds armzaliger te wachten tot alles voorbij is. Middelpunt van de aanschouwelijk gemaakte geschiedenislessen is telkens Le Ly.
Le Ly wordt gespeeld door de debuterende actrice Hiep Thi Le, die niet opgewassen blijkt te zijn tegen haar rol. Haar optreden wordt al maar oppervlakkiger, wat er temidden van de kwasi-emotionele soap-serie-dialoogjes niet beter op wordt. Ook voor zijn vormgeving greep Stone, in andere films een meester van woeste montage en wilde shots, terug op de conventies van de consumptie-film. Vinden mensen elkaar terug dan wordt er heftig omhelsd en krijgen we beide partijen twee maal in close-up te zien: eerst om de beurt met blijde lach en kin op de schouder van de ander, dan in dezelfde pose maar nu met opwellende tranen. Een stroom brede, zogenaamd Oosterse, symfonische muziek doet de rest. Verkoopt Le Ly haar eer? Geen nood, ook daar bestaat een code voor. Niet volgt de camera haar en haar klanten, we zien haar hartverscheurend huilende zoontje.
Ly Le kreeg de eer toegedeeld als metafoor te dienen voor het geknechte Vietnamese volk. Hoe zij zich ontwikkelt blijft duister, we maken haar slechts mee van het ene doorslaggevende moment in haar leven op het andere. Opmerkelijk is dat haar geschiedenis pas werkelijk meeslepend wordt, wanneer een Amerikaanse officier (gespeeld door de bijna altijd briljante, maar hier volslagen misplaatste Tommy Lee Jones) haar zijn liefde verklaart. Stone probeert de onmiskenbare consequentie daarvan te relativeren met geweld en gelieg van de man, maar toch is die relatie het beste wat Le Ly overkomt: als zijn echtgenote belandt ze in de Verenigde Staten, waar ze het niet gemakkelijk heeft, maar waar een rooskleurige toekomst voor het grijpen ligt voor haarzelf en haar zoons. Een preekje van haar verbitterde broer die in Noord-Vietnam ging strijden met de guerilla's moet het evenwicht weer herstellen.
1 JUNI 1996