OUDE NUMMERS  
  FILMARCHIEF  
  DOCUMENTATIESERVICE  

Profetische science fiction apotheose van het werk van David Cronenberg

De virtuele realiteit binnen via een navelstreng

Door HANS BEEREKAMP
Wie eXistenZ wil spelen, moet geprepareerd zijn. Het is maar een kleine ingreep, te vergelijken met het schieten van een gaatje in het oor. De piercing-generatie zal er geen problemen mee hebben, met het aanbrengen van een bioport, een anusvormig gaatje onder in de ruggengraat. Met een beetje spuug gaat het inpluggen ook heel gemakkelijk. Via een navelstreng is de speler dan verbonden met de game-pod, een niervormige, organische joystick, die in speciale fokkerijen gekweekt wordt uit levende amfibieën. Druk op een van de tepelvormige nippeltjes en de game-pod komt tot leven. Een computer noch batterijen zijn nodig, want de game-pod onttrekt energie aan het lichaam van de speler. De directe link met het centrale zenuwstelsel garandeert dat eXistenZ een totale, fysieke en mentale ervaring vormt. Lichaam en geest van de speler leveren een essentiële bijdrage aan het verloop van het spel. En het is leuker om niet alléén te spelen...

Voorlopig is de enige plek waar deze nieuwe, hybride vorm van entertainment en lichamelijk genot te beleven valt, de bioscoop. Strikt genomen is eXistenZ, de nieuwe film van David Cronenberg, niet interactiever dan een thriller van Hitchcock, waar de enige optie is: zit, kijk en huiver. Maar eXistenZ is toch meer dan een profetische science fiction-film over een groep mensen die een futuristisch spelletje speelt. Het is ook het spel zelf; waar de grens precies ligt tussen film en spel, is een ingenieuze kwestie, en een belangrijke reden van de aantrekkelijkheid van eXistenZ.

De vergelijking tussen The Matrix van The Wachowski Brothers en Cronenbergs eXistenZ is onvermijdelijk, zeker nu beide vernieuwende films over computergames als kunstvorm in Nederland vlak na elkaar in de bioscoop verschijnen. The Matrix gebruikt het idioom van de virtuele werkelijkheid om een nieuw soort actiefilm te construeren. Cronenberg (Toronto, 1943) maakt al 25 jaar films over de versmelting van mens en machine, over bewustzijnstrips en over seksuele horror. eXistenZ, zijn eerste originele scenario sinds het in veel opzichten vergelijkbare Videodrome (1983), is de apotheose van een consistent oeuvre, een briljante bespiegeling over de toekomst én een avontuur.

Het idee voor de film ontstond naar aanleiding van een gesprek van Cronenberg met Salman Rushdie. In de nabije toekomst, bedacht de regisseur, worden fatwa's niet uitgesproken over schrijvers, maar over spelontwerpers. Op het hoofd van Allegra Geller (Jennifer Jason Leigh), de geestelijke moeder van eXistenZ, is een contract afgesloten, door de Realisten, die vijf miljoen dollar betalen aan een ieder die de keizerin van de Existentialisten doodt. Haar vijanden, ook onder de spionnen van concurrerende spellenfirma's, zijn doorgedrongen tot een proefsessie van eXistenZ. Zij dreigen de ontwerpster (en via de navelstreng ook het prototype van het spel, waar 38 miljoen dollar in is geïnvesteerd) op te blazen, met uit kraakbeen en tanden bestaande wapens.

Jennifer Jason Leigh is de ideale vertolkster van Allegra Geller: godin en demoon, jaagster en prooi, intelligent en sensueel, mens en artefact, maar ook een verlegen meisje, dat slechts in 'role playing games' boven haar beperkingen uit kan groeien. Wie Geller werkelijk is, blijft tot in de allerlaatste seconde van de film een raadsel.

Zowel in The Matrix als in eXistenZ is de ware identiteit van de held ook voor hemzelf verborgen. In The Matrix wordt Neo (Keanu Reeves) zich bewust van zijn taak als verlosser van de mensheid door de ontdekking van de liefde. Voor het enigma Allegra Geller is geen eenduidige oplossing weggelegd. Zij blijft afhankelijk van haar en onze verbeelding. In eXistenZ kan iedereen winnen, ook als de spelontwerper zelf meedoet. Cronenberg heeft begrepen dat de toekomst niet mythisch is, maar democratisch, ecologisch en beantwoordend aan de wetten van 'fuzzy logics'. eXistenZ is niet alleen een van de aardigste films van 1999, maar ook de eerste van de 21ste eeuw.