OUDE
NUMMERS
FILMARCHIEF
DOSSIER
OPSPORING
DOCUMENTATIESERVICE
| T I T E L : | Der gelbe Schein (De strijd om het geluk / Arme Lea) |
| R E G I E : | Victor Janson en Eugen Illès |
| M E T : | Pola Negri, Harry Liedtke |
Melodramatisch curiosum uit 1918
HANS BEEREKAMPToen het Duitse leger in de zomer van 1915 het op dat moment tot Rusland behorende Warschau binnentrok, beschouwden de bewoners van het joodse getto hen als bevrijders. Erger dan onder de tsaar kon het immers niet worden; alleen al de Jiddische taal had veel meer verwantschap met Duits dan met Russisch.
En zo kon in het getto van Warschau, onder regie van de Duitse joden Victor Janson en Eugen Illès, nog tijdens de Eerste Wereldoorlog, een speelfilm opgenomen worden, waarin het Russische antisemitisme aan de kaak gesteld wordt. De ster van Der gelbe Schein was de jonge Poolse danseres Pola Negri, die het later via Hollywood en romances met Valentino en Chaplin nog zou brengen tot persoonlijke bescherming van Hitler onder het Derde Rijk en een Amerikaans staatsburgerschap vanaf 1951, maar die altijd ontkend heeft zelf van joodse afkomst te zijn, al kende ze wel het recept van gefillte Fisch, zoals ze tijdens de opnamen van Der gelbe Schein in het getto demonstreerde.
In politiek en historisch opzicht is Der gelbe Schein, waarin Duitsers Russen jodenhaat verwijten, een curiosum. Het is echter niet in eerste instantie een politieke film; de propagandadoeleinden worden vooral bereikt met melodramatische middelen. Zo werd de film, onder de alternatieve titels Arme Lea en De strijd om het geluk, indertijd ook in Nederland uitgebracht, als een licht-exotisch melodrama. Meer is het ook niet, want in filmisch opzicht is dit in St. Petersburg (!) gesitueerde verhaal over een meisje dat slechts met een feitelijk voor prostituées bestemd geel persoonsbewijs de stad in mag en als jodin al helemaal niet tot de universiteit toegelaten wordt, weinig bijzonder.
Maar ook in historisch opzicht roept de film vooral vragen op. Er wordt gesuggereerd dat de professor die zich Lea's lot aantrekt een generatie eerder iets met haar eveneens tot zijn beste studenten behorende moeder had en dat de geleerde dus eigenlijk haar vader is. Maar konden aan het eind van de 19de eeuw in St.Petersburg vrouwen en joden dan wel medicijnen studeren?
Niet elke min of meer bekende zwijgende speelfilm overleeft na restauratie de toets der moderne kritiek. De presentatie van Der gelbe Schein door het Filmmuseum met een referentie aan propagandafilms als Die Stadt ohne Juden en Ich klage an is zelfs in zekere zin misleidend.
1 JUNI 1996