OUDE NUMMERS  
  FILMARCHIEF  
  DOSSIER OPSPORING  
  DOCUMENTATIESERVICE  

Polanski vecht met twee soorten spanning en verliest

Die dramaturgische tweedeling is het onvermijdelijke gevolg van zijn beslissing het gelijknamige toneelstuk (uit 1990) van de Chileense schrijver Ariel Dorfman te verfilmen. Het ook in ons land (door het RO Theater) gespeelde stuk handelt over het dilemma van niet alleen Chili maar van ieder land dat een oorlog achter de rug heeft - en op ander niveau, van ieder individu met een traumatisch verleden. Sluit men dat verleden af, omwille van de vrede, of eist men gerechtigheid, ten koste van die vrede? Het is een vraag die politiek en psychologie bijna onontwarbaar met elkaar verweeft en dat is dan ook precies de kracht van Dorfmans drama.

Hij laat een vrouw die onder het inmiddels verdreven dictatoriale regime gevangen gezet en gemarteld is, de stem van een van haar beulen herkennen. Hij was het die haar verkrachtte, terwijl hij Schuberts Der Tod und das Mädchen afspeelde. Ze overmant hem in haar eigen huis, bindt hem vast en probeert hem met geweld tot een bekentenis te dwingen. Symboliseert zij aldus de ene kant van het dilemma, haar man belichaamt de andere kant. Hij is advocaat en is zojuist benoemd als hoofd van een commissie die de schending van mensenrechten moet onderzoeken. Hoewel zijn vrouw hem nooit heeft verteld welke martelingen zij heeft ondergaan en hij dus geschokt is, dwingen alleen al zijn beroep en positie hem zich te verzetten tegen haar 'oplossing'.

Dat is wat Polanski aangaat in zijn film: het gevecht met een gevecht dat zich houdt aan de klassieke eenheden van tijd, plaats en handeling. Zolang de vrouw (Sigourney Weaver) alleen is in haar afgelegen huis in een niet met name genoemd Zuid-Amerikaans land, hoeft hij dat gevecht nog niet te voeren en kan hij zijn gang gaan. Hij laat het er donkeren en donderen, de elektra valt uit, net als de telefoon, de opstekende storm jaagt door de gordijnen: hij creëert bedreven de omstandigheden, waarin het grote, onbekende gevaar bij uitstek kan toeslaan. De naderende koplampen van een onbekende auto doen de vrouw naar een revolver grijpen - dat haar door autopech gestrande man door een vreemdeling wordt thuisgebracht is een anti-climax, waar Polanski ook mee overweg kan.

De vreemdeling gaat weg en keert terug en dan krijgt de opmaat het vervolg dat Death and the maiden een middelmatige film maakt. Er ontstaat fysieke immobiliteit, gekluisterd aan het huis als de personages en de filmer zijn. De verdere ontwikkeling is psychologisch, en aangezien juist dit gedeelte uitgesponnen wordt, tellen de kleinste details. Het probleem is de geloofwaardigheid van het script en de dialogen (van Rafael Iglesias in samenwerking met Dorfman) en vooral van het gedrag van de vrouw, Paulina. Ze handelt ijzig trefzeker, verbazingwekkend trefzeker zelfs. In een oogwenk neemt ze de beslissing de auto van de man in een ravijn te duwen, ter voorbereiding van de moord die op een ongeluk moet lijken. Dat is nog tot daar aan toe, maar dan volgen bij voorbeeld de discussies met haar man: letterlijk ongelooflijk coherent, ze slaat spijkers met koppen in plaats van overweldigd te zijn door de blinde wraaklust van een diep vernederd slachtoffer.

Sigourney Weaver (Gorillas in the mist, Working Girl) vertilt zich aan haar rol; sigaretten roken, een verbitterde trek op het gezicht, sarcasme en namaak-huilbuien zijn de uiterlijke verschijnselen die zij geen moment weet te laten wortelen in bloedige, ontstellende ervaringen. Al bijft onduidelijk of haar gevangene (Ben Kingsley) werkelijk schuldig is, de duidelijkheid van de situatie en het commentaar daarop van de drie betrokkenen is zo groot en ondubbelzinnig, dat de spanning verdwijnt. Polanski kan alleen maar toezien, zo lijkt het, en brave pogingen ondernemen om met séparés van het getrouwde stel, met statische scènes en juist weer sneller gemonteerde acties binnenshuis nog enig reliëf en ritme aan te brengen. Maar hij is machteloos. Zijn film is geen overweldigende maalstroom die de kijker onontkoombaar meesleept en hem belet zich rekenschap te geven van zijn bedenkingen. Polanski is de volgzame uitvoerder van een drama dat het papier niet ontstijgt.