OUDE
NUMMERS
FILMARCHIEF
DOSSIER
OPSPORING
DOCUMENTATIESERVICE
| T I T E L : | Burnt by the Sun (Oetomlionnije solntsem/Soleil trompeur) |
| R E G I E : | Nikita Michalkov |
| M E T : | Oleg Mensjikov, Nikita Michalkov, Ingeborga Dapkoenaite, Nadia Michalkova |
Nostalgie naar verzengend communisme
HANS BEEREKAMPHet lijdt geen twijfel waar de 'verraderlijke zon' uit de Franse en Russische titel van Nikita Michalkovs laatste film (hier uitgebracht als Burnt by the Sun) naar verwijst. De vuurbal die op een hete zomermiddag van het jaar 1936 door de tuin van de datsja scheert en op onnaspeurbare wijze een boom in brand zet is zo rood als de dageraad van de revolutie en zo rond als de luchtballon, die aan het slot van de film een portret van Stalin ten hemel laat varen. Het communisme was voor Michalkov een bedrieglijk en onverklaarbaar natuurverschijnsel, verzengend maar wonderschoon. Het bescheen gewone stervelingen, die ook onder exceptionele omstandigheden doorgingen met hun alledaagse vreugde en verdriet, zo lang de grillige loop van het noodlot dat toestond.
Het grootste deel van Burnt by the Sun is gewijd aan verre van politieke beslommeringen. In het zomerhuis van de familie van zijn vrouw geeft een generaal van het Rode Leger, een held van de Burgeroorlog (gespeeld door de regisseur), zich volledig over aan de triviale ledigheid, de weemoed, de gecompliceerde familierelaties en de verbondenheid met de natuur. Moskou is even ver weg als bij Tsjechov.
Met het maken van zulke films, gekenmerkt door subtiele psychologie en sterk acteren, is Michalkov ook zonder kleerscheuren het Brezjnjev-tijdperk doorgekomen. Vijf avonden, Onvoltooid stuk voor rolpiano en Oblomov boden wellicht westerse beschouwers de kans tot maatschappijkritische interpretaties, maar zo dat doel al door de maker beoogd was, dan was die boodschap fijnzinnig en impliciet. Burnt by the Sun is als portret van de fameuze Russische ziel oppervlakkiger en wordt gehinderd door ijdele mannetjesmakerij van het ensemble acteurs, voorop Michalkov zelf.
Net als de kijker zich begint af te vragen of dit gezelschap Sovjet-intellectuelen aan de vooravond van de grote zuiveringen werkelijk niets bevroedde, wordt duidelijk dat Michalkov ons gelijk met zijn personages wil laten verrassen. De charmante bezoeker (Oleg Mensjikov) blijkt niet alleen een ex-minnaar van de generaalsvrouw, maar ontpopt zich ook tot een agent van de Tsjeka, de geheime politie. Ook al heeft de oorlogsheld het privé-nummer van Stalin op zak, zodra er ook een auto met twee gleufhoeden het gehucht binnenrijdt, weet hij dat hij het vege lijf niet meer zal kunnen redden. Dan wordt ook Michalkovs politieke boodschap explicieter en meer dramatisch dan ooit tevoren: er gaat een misdadig systeem schuil achter de Sovjet-zon, dat zelfs zijn eigen favoriete kinderen verslindt.
En toch kan Michalkov moeilijk zijn nostalgie verhullen naar het even bittere als glorieuze verleden. Het International Documentary Film Festival Amsterdam (IDFA) vertoonde eerder deze maand Michalkovs documentaire Anna 6-18, een tussen de dood van Brezjnev en de verkiezing van Jeltsin opgenomen 'home movie' over de oudste dochter van de regisseur. Daarin mijmert Michalkov vol verbazing over de enorme veranderingen en kijkt met afgrijzen naar de thans heersende anarchie en normloosheid in zijn land. Anna 6-18 eindigt met opnamen van de dan zesjarige tweede dochter Nadia: hoe zal haar wereld er over twaalf jaar uitzien? Vooralsnog gaf Michalkov haar een belangrijke rol in Burnt by the Sun, waarin zij zich nog even kon warmen aan de Sovjet-grandeur van weleer. Dat die op leugens en moorddadigheid berustte kan Michalkov niet meer ontkennen, zeker niet in een voor de internationale markt bedoelde Frans-Russische coproduktie. De geloofwaardigheid van zijn betoog, aangenaam verpakt met vertoon van ouderwets vakmanschap, lijdt onder de curieuze 'timing' ervan en een wrevel wekkende overmaat aan retoriek. Maar de folkloristische pracht van de oude en nieuwe Russische landadel zal zeker menige westerling opnieuw bekoren.
1 JUNI 1996