OUDE NUMMERS  
  FILMARCHIEF  
  DOSSIER OPSPORING  
  DOCUMENTATIESERVICE  

Spannend cadeau voor Stalin in 1949

Door PIETER STEINZ
Stalin was een halfgod, Hitler een karikaturale zenuwpees, Churchill een onbetrouwbare hond, en de Amerikanen spanden op het eind van de Tweede Wereldoorlog stiekem samen met de nazi's om het bolsjewisme uit de wereld te helpen.

Dit beeld rijst op uit Sovjet-film De val van Berlijn (Padenye Berlina) die bijna vijftig jaar geleden geregisseerd werd door Michail Tsjiaureli. Het socialistisch- realistische melodrama, over een modelarbeider die zich tussen Stalingrad en Berlijn ontpopt als een modelsoldaat, werd in 1949 gepresenteerd als een cadeau voor Stalins zeventigste verjaardag en was sinds Chroesjtsjovs destalinisatie-rede (1956) in de Sovjet-Unie verboden. De versie van 151 minuten, die nu in het Amsterdamse Filmmuseum vertoond wordt, was zelfs nooit in Nederland te zien.

In De val van Berlijn wordt de geschiedenis van de gewone man, de robuuste staalarbeider Ivanov (zo weggestapt van het Jonas Daniël Meyerplein), afgewisseld met die van de Groten der Aarde. En dus zien we hoe Stalin zich persoonlijk buigt over de aanvalsplannen van zijn generaals (,,Neem nog wat tanks, binnenkort smeden we ze toch om tot ploegen''), hoe Hitler en Goebbels steeds wereldvreemder worden in de Führerbunker, en hoe de Westerse slapjanussen op de conferentie van Jalta talmen en draaien. De climaxen van de film zijn de momenten waarop de Grote en de Kleine Geschiedenis elkaar raken: het bezoek van Ivanov aan de datsja waar Stalin goedmoedig in de tuin werkt, en de apotheose na de slag om Berlijn wanneer Stalin als god van de vliegtuigtrap afdaalt en kuis omhelsd wordt door Ivanovs geliefde.

Natuurlijk is het onmogelijk om na de val van het communisme en de vercamping van het melodrama met een serieus oog naar De val van Berlijn te kijken; je vraagt je zelfs af of de Sovjetburgers anno 1949 hun lachen hebben kunnen inhouden bij bijvoorbeeld de scène waarin een schuimbekkende Hitler door Eva Braun wordt gekalmeerd met de (a)historische woorden ,,Rustig maar, Adolf, natuurlijk liefste, jij kan alles.'' Maar desondanks (en juist daardoor) verveel je je bij Tsjiaureli's propagandafilm geen minuut. De 'Sov-colour' knalt van het scherm, de oorlogstaferelen in Berlijn zijn perfect getrukeerd, de camerastandpunten zijn verrassend (vooral die in de Caligari-achtig belichte Führerbunker) en de spelers lijken griezelig veel op hun historische voorbeelden. De acteur die Hitler speelt, Viktor Saveljev, kreeg na De val van Berlijn nooit meer een rol; geen filmproducent kon hem nog loszien van zijn demonische personage.