OUDE NUMMERS  
  FILMARCHIEF  
  DOSSIER OPSPORING  
  DOCUMENTATIESERVICE  

Der siebente Kontinent (1988)
Regie: Michael Haneke
Met: Birgit Doll, Dieter Berner, Leni Tanzer, Udo Samel

Michael Haneke over de fundamentele gewelddadigheid van de samenleving

De emotionele bevriezing van Oostenrijk

Benny's Video, gemaakt in 1992, was het tweede deel van een trilogie die Haneke wijdde aan wat hij noemde de 'emotionale Vergletscherung' (emotionele bevriezing) van Oostenrijk. Ook de andere twee films, Der siebente Kontinent (1988) en 71 Fragmente einer Chronologie des Zufalls (1994), gaan uit van een plotselinge en vooral zinloze daad van geweld die weliswaar onverklaarbaar is, maar niet los te maken valt van de kilheid en de fundamentele gewelddadigheid van de moderne samenleving. In Hanekes Oostenrijk begrijpen ouders hun kinderen niet, leven echtelieden langs elkaar heen, wordt gezwegen en televisie gekeken, en is emotionele armoe troef.

Voor het nu door Cinemien uitgebrachte 71 Fragmente.. liet Haneke zich inspireren door een krantenbericht: een student richt op de dag voor Kerst 1993 met een pistool een bloedbad aan in een bank in Wenen en pleegt daarna zelfmoord. In 71 korte en lange scènes laat Haneke zien wat er aan die actie vooraf ging. Tenminste, wat er in zijn ogen aan vooraf ging, want slechts enkele scènes hebben direct betrekking op het handelen van de onopvallende, tafeltennissende student. Haneke geeft een kaleidoscopisch beeld van het dagelijks leven in Wenen, een metropool waarin de bewoners eenzaam en gedesoriënteerd rondwaren - of het nu een straatschuimend vluchtelingetje is, een oude man die moet bedelen om de aandacht van zijn dochter ('Tut mir leid dass ich existiere'), of een echtpaar dat door de geboorte van een kind in een depressie raakt.

71 Fragmente... zou geen 'chronologie van het toeval' zijn als de verschillende verhaallijnen niet samenkwamen in de laatste scène, bij het bloedbad van de bank. Maar het is duidelijk dat het Haneke niet te doen is om dit soort narratieve effecten. Zijn anatomie van een samenleving is streng als winter in Sparta. Meer dan anderhalf uur lang laat hij de kijker in het ongewisse over zijn precieze bedoelingen, overstelpt hij hem met losse scènes die soms roerend, soms pijnlijk en soms gemaniëreerd en saai zijn. Zo werd 71 Fragmente.. een film die in meer dan één opzicht geen pretje is om te zien.

Wie wil weten waarom Haneke toch algemeen als de interessantste nieuwe Duitstalige filmer bekend staat, moet gaan kijken naar zijn speelfilmdebuut Der siebente Kontinent, dat de komende maanden in een Engels ondertitelde versie voor het eerst in de Nederlandse bioscopen zal draaien. De bijna twee uur durende film, die is gebaseerd op de waargebeurde collectieve zelfmoord van een upper-middle-class gezin in Linz, heeft alle kenmerken van de andere delen uit de 'Vergletscherungstrilogie': weinig conventioneel mooie beelden, korte, ijselijke scènes zonder al te veel dialoog, personages die hun jarenlang onderdrukte agressie ontladen in extreem geweld. Maar anders dan 71 Fragmente... heeft Der siebente Kontinent een strakheid en een onafwendbaarheid die niet verveelt; terwijl het verhaal van Georg, Anna en hun dochtertje Eva niet, zoals Benny's Video, eindigt in een anti- climax.

Juist de laatste scènes van Der siebente Kontinent, waarin de gezinsleden alvorens de hand aan zichzelf te slaan weloverwogen hun huis in een ruïne veranderen, vormen het hoogtepunt van Hanekes oeuvre. ,,Het lukt ons alleen maar als we het systematisch aanpakken,'' zegt de vader als hij klaar staat om met zijn nieuwgekochte slopersgereedschap de boekenkast, het bankstel, het aquarium en alle andere symbolen van zijn burgerlijk bestaan aan gruzelementen te slaan. De achterliggende gedachte is duidelijk: het is deze absurde combinatie van beheersing en gewelddadigheid die de (Oostenrijkse) maatschappij niet alleen kenmerkt, maar ook kil en gevaarlijk maakt.